Kosmopolityczny orzęsek

Występowanie. Kosmopolityczny orzęsek występujący w postaci trofozoitu i cysty w przewodzie pokarmowym człowieka, małpy i świni. Częstość zarażenia człowieka największa w krajach tropikalnych. W Polsce – niedostatecznie zbadana, ostatnio w okolicy Zawiercia wykryto tego pierwotniaka aż u 34% populacji wiejskiej.

Budowa i rozwój. Trofozoit asymetrycznie owalny lub okrągły o zaostrzonym biegunie przednim, pokryty równomiernie gęstymi, krótkimi rzęskami wychodzącymi z kinetosomów, mieszczących się w ektoplazmie długość 30-200 |am, szerokość 20-100 pm. Aparat jądrowy złożony z jajowatego, owalnego, nerkowatego lub okrągłego (rzadko), dużego jądra (macronucleus) oraz zbitego lub złożonego z kilku ziarnistości małego jądra (micronucleus) leżącego we wgłębieniu jądra dużego. Na biegunie przednim – głęboki cytostom, otoczony dłuższymi rzęskami, umieszczony na dnie wgłębienia, tzw. peristomu. Na biegunie tylnym otwór usuwający nie stra-

Cysta okrągła lub lekko owalna o średnicy 45-90 pm widoczne: makronukleus, wodniczka tętniąca i ciało silnie łamiące światło (niedokładnie poznane), czasem – wewnątrz rzęski otoczona dwuwarstwową otoczką. Zarażenie następuje postacią cysty przez jamę ustną. Z cysty w końcowym odcinku jelita cienkiego i na początku jelita grubego uwalnia się trofozoit.

Chorobotwórczość. Orzęsek ten wywołuje balantydiozę (balantidiosis), charak-teryzującą się licznymi rozsianymi owrzodzeniami jelita, zwłaszcza w okolicy wyrostka robaczkowego. Trofozoit Balantidium wydziela hialuronidazę ułatwiającą wnikanie do przestrzeni międzykomórkowych. W miejscach uszkodzenia przez pierwotniaka błony śluzowej jelita powstają nacieki okrągłokomórkowe, a następnie ropnie i owrzodzenia (ryc. 1.32, 1.33). Na powierzchni owrzodzeń pasożytują pierwotniaki, które mogą także wnikać do naczyń i węzłów chłonnych.